Oceny ESG jako element ryzyka biznesowego

Dziś o sukcesie coraz rzadziej decydują wyłącznie cena, termin czy jakość. Równie istotne staje się to, jak firma potrafi udowodnić, że działa odpowiedzialnie – nie z powodu ideologii, ale z potrzeby bycia przewidywalnym, bezpiecznym i transparentnym partnerem. Dla wielu klientów i instytucji oznacza to jedno: firma musi uzyskać ocenę ESG potwierdzoną przez zewnętrzny uznany system ratingowy.

Spośród dostępnych rozwiązań jednym z najbardziej popularnych stał się rating EcoVadis – międzynarodowa platforma oceniająca przedsiębiorstwa w czterech kluczowych obszarach ESG: środowisko, prawa człowieka i prawa pracownicze, etyka, zrównoważone zakupy. EcoVadis zyskał zaufanie tysięcy organizacji w ponad 180 krajach i coraz częściej pełni funkcję standardu kwalifikacji dostawców w łańcuchach dostaw.

Przyjrzyjmy się, dlaczego coraz więcej firm z Polski – od małych, zatrudniających poniżej dziesięciu osób, po największe spółki z różnych branż – przechodzi ocenę EcoVadis, nierzadko pod presją konieczności obrony pozycji rynkowej. Zastanówmy się także, czy i jak tę tendencję można wykorzystać strategicznie – jako element rozwoju firmy, budowania przewagi konkurencyjnej i utrzymania miejsca w globalnym łańcuchu dostaw.

Na czym opiera się ta ocena? EcoVadis analizuje cztery filary działalności przedsiębiorstwa, zgodnie z międzynarodowymi normami i wytycznymi (m.in. ISO 14001, ISO 45000, UN Global Compact). Co istotne, ocena jest zawsze dostosowana do skali działalności firmy, branży oraz lokalizacji geograficznej, dzięki czemu mikroprzedsiębiorstwo nie jest porównywane z koncernem przemysłowym o globalnym zasięgu.

Sam proces oceny jest przejrzysty, lecz wyjątkowo wymagający. EcoVadis nie opiera się na deklaracjach ani uogólnieniach – zdecydowana większość odpowiedzi w kwestionariuszu musi być potwierdzona konkretnymi dowodami, takimi jak wewnętrzne regulacje, wyniki audytów, procedury, dane liczbowe, certyfikaty, raporty środowiskowe czy materiały potwierdzające działania edukacyjne wobec pracowników i dostawców. Oznacza to, że firma musi nie tylko wdrożyć dane praktyki, ale także być gotowa je udokumentować i konsekwentnie monitorować.

Kwestia wielkości firmy nie ma znaczenia przy obligatoryjnych wymogach klientów. Jeśli chcemy wziąć udział w przetargu, otrzymać kolejne zamówienia lub pozostać dostawcą dla klienta, którego polityka zakupowa jednakowo traktuje każdego dostawcę, firma musi podjąć działania w tym zakresie.

Dla mikro- i małych przedsiębiorstw przewidziano uproszczoną wersję oceny, dostosowaną do ich skali działalności, ograniczającą liczbę wymaganych wskaźników. Nie oznacza to jednak rezygnacji z dokumentacji – wręcz przeciwnie, nawet najmniejsze podmioty muszą przedstawić twarde dowody potwierdzające stosowanie określonych polityk i procesów. W wypadku firm średnich i dużych proces jest rozbudowany i wieloetapowy. Zakres wymaganych danych jest znacznie szerszy, a ocena obejmuje zarówno politykę strategiczną, jak i jej operacyjne wdrożenie oraz skuteczność.

Branża, w której działa firma, ma kluczowe znaczenie – to ona w dużej mierze determinuje, które aspekty ESG zostaną uznane za krytyczne i jak szczegółowa będzie analiza. Przykładowo od firmy produkcyjnej oczekuje się innego poziomu zaawansowania w zarządzaniu emisjami czy odpadami niż od dostawcy usług informatycznych. W branżach wysokiego ryzyka – takich jak przemysł ciężki, chemiczny, transport międzynarodowy czy przetwórstwo – EcoVadis stosuje znacznie bardziej rygorystyczne podejście w zakresie zarówno wymagań, jak i oceny skuteczności wdrożeń.

Tym, co odróżnia EcoVadis od wielu innych narzędzi oceny, jest fakt, że proces ten nie jest listą zadań, którą można wypełnić „na oko”. Platforma zakłada głęboką analizę jakościową i weryfikację spójności odpowiedzi. Brak dokumentów lub ich niska wartość merytoryczna automatycznie wpływa negatywnie na wynik końcowy. To właśnie dlatego wielu przedsiębiorców, szczególnie przystępujących do oceny po raz pierwszy, jest zaskoczonych stopniem szczegółowości i czasochłonnością całego procesu. Jednocześnie ci, którzy przejdą go świadomie i z odpowiednim przygotowaniem, otrzymują nie tylko certyfikat, ale także obiektywny obraz poziomu dojrzałości organizacyjnej i rzeczywisty zestaw rekomendacji rozwojowych.

Na końcu firma otrzymuje wynik w formie raportu punktowego wraz z rekomendacjami i identyfikacją obszarów do poprawy. Warto podkreślić, że ocena jest ważna przez dwanaście miesięcy, co oznacza, że jej odnowienie i aktualizacja powinny stać się elementem cyklicznego zarządzania jakością i reputacją w firmie – podobnie jak przeglądy ISO, audyty finansowe czy certyfikacje branżowe.

W przeciwieństwie do wielu wewnętrznych audytów czy oświadczeń własnych, EcoVadis działa jako platforma referencyjna: firma oceniona może – za pośrednictwem systemu – udostępniać swój wynik wybranym partnerom biznesowym. Dla wielu koncernów, które nie są w stanie przeprowadzić szczegółowych analiz u wszystkich dostawców, stanowi to istotne ułatwienie i filtr decyzyjny.

W rezultacie dla wielu przedsiębiorstw – również tych działających lokalnie – pojawienie się w systemie EcoVadis i osiągnięcie satysfakcjonującej punktacji staje się warunkiem wejścia do łańcucha wartości dużych klientów, a nierzadko także zabezpieczeniem przed jego utratą.

Decyzja o poddaniu się ocenie w systemie EcoVadis rzadko wynika wyłącznie z wewnętrznego przekonania firmy o potrzebie raportowania pozafinansowego. W praktyce impulsem do działania najczęściej okazuje się czynnik zewnętrzny – konkretny klient, partner handlowy, instytucja finansowa lub przetarg publiczny, w którym posiadanie aktualnej oceny ESG staje się warunkiem uczestnictwa bądź utrzymania pozycji w łańcuchu dostaw.

Przykład pierwszy

Firma produkcyjna, będąca w czołówce głównych dostawców klienta z kapitałem zagranicznym, po wielu latach kooperacji otrzymała warunek dalszej współpracy – poddanie się ocenie na platformie EcoVadis. Klient odpowiadał za ponad 70 proc. przychodów firmy. Park maszynowy również był podporządkowany wymaganiom i produktom klienta. Firma miała niecałe pół roku na spełnienie obligatoryjnego warunku przedstawienie medalu EcoVadis. Firma jest średnim przedsiębiorcą, przez co kwestionariusz był całościowy.

Przykład drugi

Firma dostarczała produkty do spółki z kapitałem zagranicznym. Po przekroczeniu pewnego poziomu obrotów okazało się, że polityka zakupowa klienta do składania dalszych zamówień wymaga dowodu zrównoważonych praktyk firmy w formie udostępnienia medalu na platformie EcoVadis. Firma jest małym przedsiębiorstwem zatrudniającym łącznie siedmiu pracowników.

Przykład trzeci

Firma dwa lata temu rozpoczęła dużą inwestycję współfinansowaną przez bank. Pięć miesięcy temu firma otrzymała wynik oceny w EcoVadis. Wysoki poziom uzyskanej punktacji dał możliwość podpisania obniżającego marżę aneksu do obecnie trwającej umowy. W kolejnych latach wzrost punktowy w ocenie ratingu ESG uprawnia do kontynowania korzystania z obniżonej marży.

W coraz większej liczbie branż międzynarodowi gracze wprowadzają obowiązek przedstawienia oceny ESG jako elementu procedury kwalifikacyjnej dla dostawców.

Dla wielu firm z segmentu małych i średnich przedsiębiorstw, szczególnie tych o ugruntowanej pozycji, operujących w modelu B2B, momentem przełomowym okazuje się zapytanie ofertowe, w którym pojawia się wymóg posiadania oceny ESG, z wyraźnym wskazaniem na EcoVadis jako preferowaną platformę. Często towarzyszy temu krótki, jednoznaczny komunikat: „Brak certyfikatu uniemożliwi dalszą współpracę”. W takim wypadku presja czasowa i ryzyko utraty klienta są na tyle duże, że firmy decydują się działać natychmiastowo – nierzadko przy wsparciu wyspecjalizowanych konsultantów ESG.

Niezależnie od motywów przystąpienia do ratingu ESG, dla firm myślących długofalowo ocena EcoVadis może stać się narzędziem rzeczywistego wzrostu i przewagi rynkowej. Uzyskanie uznanego ratingu ESG coraz częściej decyduje o dostępie do kluczowych przetargów, preferencyjnych warunków finansowania czy o zaproszeniu do projektów globalnych klientów. W otoczeniu, w którym przewidywalność i wiarygodność partnerów handlowych mają wartość strategiczną, wynik oceny ratingu ESG staje się sygnałem, że firma gra w najwyższej lidze. To nie tylko odpowiedź na oczekiwania rynku, ale świadome budowanie swojej pozycji w łańcuchach dostaw przyszłości. Firmy, które wykorzystają tę tendencję jako element rozwoju, będą o krok przed konkurencją – zanim wymogi staną się standardem.

Jednym z najczęstszych błędów firm podchodzących do EcoVadis po raz pierwszy jest traktowanie oceny jako formalności. Przedsiębiorstwa często zakładają, że samo realizowanie działań z obszaru ESG – nawet rzeczywistych – wystarczy, by uzyskać wysoką punktację. Tymczasem kluczowe znaczenie mają dowody: dokumenty, procedury, dane, certyfikaty, plany działań i sprawozdania. To, co nie jest opisane i udokumentowane, w ocenie nie istnieje.

Drugim poważnym niedopatrzeniem jest niedostosowanie przygotowań do poziomu wymagań wynikających z wielkości firmy oraz branży. W wypadku średnich i dużych organizacji ocena ma charakter całościowy. Próba podejścia „minimum wysiłku, maksimum punktów” niemal zawsze kończy się rozczarowaniem.

Zdarza się również, że przygotowanie do oceny zostaje oddelegowane wyłącznie do jednego działu – najczęściej jakości lub human resources – bez zaangażowania kluczowych obszarów, takich jak operacje, logistyka, zakupy, IT czy zarząd. Tymczasem EcoVadis ocenia firmę całościowo, a brak spójności między obszarami czy luki w dokumentacji mogą obniżyć końcowy wynik nawet o kilkadziesiąt procent.

Dlatego podejście skuteczne traktuje ocenę nie jako jednorazowy projekt, lecz jako proces organizacyjny. Najlepsze wyniki osiągają firmy, które zaczynają od audytu wewnętrznego, przeglądu istniejących polityk i luk, a następnie wprowadzają zmiany systemowe – np. opracowują kodeks etyczny dostawców, wdrażają polityki środowiskowe czy szkolenia z zakresu etyki i praw człowieka. Najczęściej odbywa się to z pomocą doświadczonej firmy consultingowej.

Dobrze przygotowana firma nie tylko uzyskuje wyższą ocenę, lecz również otrzymuje precyzyjniejsze rekomendacje na przyszłość. A to z kolei ułatwia poprawę wyniku w kolejnych latach i budowanie reputacji wiarygodnego partnera na rynku.

Czy twoja firma będzie partnerem pierwszego wyboru, gdy liczyć się będą nie tylko liczby, ale także wiarygodność i przejrzystość działania? Czy za rok znajdzie się na liście preferowanych dostawców, czy na liście rezerwowej – bez zaproszenia do kolejnego etapu współpracy? A może już dziś warto zapytać: kiedy ostatni raz mieliśmy rzeczywisty wpływ na to, jak postrzegają nas ci, którzy decydują o naszym wzroście?

Dla wielu firm rating ESG staje się przepustką do przetargów, warunkiem przedłużenia kontraktów albo narzędziem obniżającym marżę finansowania. Część banków uzależnia warunki kredytowe od poziomu punktacji w ratingach ESG, a tendencja ta szybko się umacnia. Uzyskanie srebrnego medalu w EcoVadis upoważnia do obniżenia marży również przy istniejącej umowie finansowania.

Dobrze zaplanowany proces, rozłożony na etapy, pozwala uniknąć chaosu i nadmiernego obciążenia zespołów. A co najważniejsze – umożliwia firmie przejęcie kontroli nad tym, kiedy i jak odpowie na oczekiwania rynku.

Pytanie bowiem nie brzmi, czy ktoś o ten rating zapyta, tylko kiedy to uczyni – i czy będziemy gotowi odpowiedzieć.