„Jak chcecie, żeby ludzie wam czynili, podobnie wy im czyńcie. Jeśli bowiem miłujecie tych tylko, którzy was miłują, jakaż za to [należy się] wam wdzięczność? Przecież i grzesznicy miłość okazują tym, którzy ich miłują. […] Jeśli pożyczek udzielacie tym, od których spodziewacie się zwrotu, jakaż za to [należy się] wam wdzięczność? I grzesznicy pożyczają grzesznikom, żeby tyleż samo otrzymać. […] Odmierzą wam bowiem taką miarą, jaką wy mierzycie” (Łk 6,31–38).

Drogi czytelniku, jeśli jeszcze nie wiesz – mądrość tłumu, w telegraficznym skrócie, jest niczym innym jak zbiorową opinią grupy osób (w odróżnieniu od zdania pojedynczego eksperta).

Jak podają publikacje podpierające się wnioskami wyciągniętymi z przeprowadzanych eksperymentów, udzielane zbiorowo odpowiedzi na pytania związane z rozumowaniem przestrzennym, szacowaniem wielkości lub wiedzą ogólną na temat rzeczywistości nie są gorsze, a czasem, co zaskakujące, bywają lepsze niż odpowiedzi udzielane przez poszczególnych członków grupy będących ekspertami w danej dziedzinie. Przyczyn należy doszukiwać się w tym, że osądy pojedynczych osób ulegają często zakłóceniu wskutek szumu informacyjnego, który w wypadku tłumu zostaje zniwelowany przez uśrednienie odpowiedzi. Zjawisko mądrości tłumu istniało jeszcze przed nastaniem ery informacyjnej, lecz zwrócono na nie powszechniejszą uwagę dopiero z chwilą pojawienia się takich stron internetowych jak Wikipedia, Yahoo!, Answers czy Quora.

Mądrość tłumu, aby za taką została uznana, musi spełniać pewne warunki, m.in. tłum musi reprezentować różne punkty widzenia, a odpowiedzi poszczególnych członków nie mogą być skoordynowane (czyli muszą być udzielane niezależnie), inaczej mamy do czynienia nie z mądrością tłumu, lecz z owczym pędem. Obecnie badania z dziedziny psychologii kognitywnej koncentrują się na związkach między mądrością tłumu a poznaniem oraz rozumowaniem jednostkowym.

Najbardziej znanym przykładem mądrości tłumu jest wielokrotnie już cytowany w różnych publikacjach konkurs przeprowadzony w 1906 r. na targu bydła w Plymouth. W konkursie wzięło udział osiemset osób, które miały za zadanie oszacować wagę zabitego wołu po oprawieniu. Angielski statystyk Francis Galton zebrał wszystkie odpowiedzi, które uczestnicy zapisywali na osobnych kartkach, a następnie obliczył, że średnia wartość wszystkich oszacowań odbiegała o zaledwie 1 proc. od rzeczywistej wagi zwierzęcia, wynoszącej 1198 funtów.

Jako przykład mądrości tłumu można także traktować procesy sądowe z udziałem ławy przysięgłych, zwłaszcza w porównaniu ze standardową formułą, w której o wyroku decyduje pojedynczy sędzia (ekspert). W polityce przykładem mądrości tłumu będzie niewątpliwie koncepcja demarchii, w której decyzje podejmowane są nie przez homogeniczną partię, lecz zróżnicowaną grupę osób.

Istota ludzka, zupełnie tak jak zwierzęta, posługuje się i reaguje na znaki rozpoznawcze przynależności do grupy, i to czysto mechanicznie. Te – można powiedzieć – bardzo uproszczone, instynktowne reakcje czynią z nas całkowicie bezbronnych wobec tych, którzy znają zasady działania praw natury przeniesione na grunt społeczny. Specjalistów od manipulacji psychologicznymi siłami natury ogólnie nazywa się praktykami wpływu społecznego. Schemat działania i myślenia opiera się na wykorzystaniu bardzo prostej, wręcz banalnej zasady kontrastu. Brzydkie w zestawieniu z czymś bardziej brzydszym nabiera urody, tandeta w otoczeniu innej tandety może wydać się nam opłacalna. Zasadę kontrastu wykorzystują fałszywe autorytety. Próbują wmówić nam, że coś jest piękne i wartościowe. Ulegając ich ocenie czy sugestii, nie dostrzegamy brzydoty. Jak się przed tym bronić? Najlepsze są najprostsze rozwiązania, np. przypisanie odpowiedniej ceny do właściwej kategorii wycenionego przedmiotu. Wydaje się to nietrudne, jednak jesteśmy w stanie tego dokonać dopiero, gdy osłabimy nasze schematyczne myślenie o danym czynie lub przedmiocie oraz wykorzystamy wiedzę i doświadczenie niezbędne do przeprowadzenia trafnej kwalifikacji.